نمونه‌هايي از طرحهاي تحقيقاتي

در هر زمينه و موضوعي كه بخواهيد تحقيق كنيد، به احتمال زياد نمونه‌هايي وجود دارد كه در دسترس شماست. اگر در كتابخانه نتوانيد پيدا كنيد، از كتابدار، پژوهشگران ديگر، همكاران و استاد راهنماي خود كمك بخواهيد.

اگر يك نمونه خوب به دست آورديد، به دقت آن را مطالعه كنيد. مطمئن باشيد خيلي چيزها ياد خواهيد گرفت. البته چيزهايي كه ياد مي‌گيريد ممكن است مستقيماً مربوط به موضوعي نباشد كه شما مي‌خواهيد درباره‌اش تحقيق كنيد؛ بلكه خواهيد ديد كه يك كار تحقيقي كامل چگونه است؛ مطالب آن چگونه تنظيم شده و نقاط قوت و محدوديتهاي آن چيست. وقتي شما يك گزارش تحقيق كامل، پايان‌نامه يا رسالة دفاع شده را براي اولين بار مي‌بينيد، ممكن است احساس كنيد انجام چنين كاري سخت استو احتمالاً شما نمي‌توانيد از عهدة چنين كاري برآييد. اما هر چه با كارهاي تحقيقي ديگران بيشتر آشنا مي‌شويد، در مي‌يابيد كه شما هم مي‌توانيد كاري حداقل به خوبي آنها انجام دهيد.

اگر به اين نتيجه رسيديد، از استاد راهنماي خودتان يا هر كس ديگري كه فكر مي‌كنيد قبلاً يك كار تحقيقي خوب انجام داده‌است مشورت بگيريد و دليل كامل و خوب بودن تحقيق وي را جويا شويد. اما خودتان نيز قضاوت كنيد.

گسترة عنوان تحقيق

يكي از مهارتهاي كليدي يك پژوهشگر انتخاب عنوان مناسب براي موضوع تحقيق است. عنوان بايد طوري انتخاب شود كه نه خيلي كوتاه و نه خيلي طولاني باشد. همچنين عنوان بايد مبين گسترة تحقيق و متناسب با زمان و امكاناتي باشد كه در دسترس است.

اگر شما در تحقيق تازه كار هستيد، احتمالاً اين مهارت را نداريد. در واقع اين مسئله براي هر تازه كاري امر عادي است و لزوماً نقص جدي محسوب نمي‌شود. اما انتخاب عناوين طولاني كار تحقيق را براي محققان تازه كار دشوارتر مي‌كند. به همين دليل مضمون اصلي بخش ديگري از اين فصل به همين موضوع اختصاص دارد.

براي شروع، ببينيد مي‌توانيد پاسخ سؤالات تمرين 5 را تهيه كنيد؟

تمرين 5 : زمان و فضا

به سؤالات زير پاسخ دهيد:

1. گزارش نهايي تحقيق، پايان‌نامه يا رسالة شما چند صفحه بايد باشد؟

2. چه مدت (سال، ماه، هفته و روز) وقت داريد تا تحقيق خود را اجرا كنيد و گزارش نهايي آن را بنويسيد؟

اگر براي دريافت يك درجة دانشگاهي تحقيق مي‌كنيد، به طور يقين محدوديتهايي از نظر تعداد كلمات (حداقل و حداكثر كلمات مورد استفاده بدون در نظر گرفتن پيوستها و فهرست منابع) و نحوة سازماندهي مطالب پايان‌نامه يا رسالة خود خواهيد داشت. در اغلب موارد هم انتظار مي‌رود‌ كه آن را به صورت منظم و تايپ شده تحويل دهيد.

اين محدوديتها حتماً بايد از قبل مورد شناسايي و توجه قرار گيرند. شايد فكر كنيد كيفيت آنچه مي‌نويسيد مهمتر از كميت آن است ولي بايد به فكر خوانندگان هم بود. نكتة مهم ديگر در انجام دادن يك تحقيق ارائة يك گزارش خوب در اندازه و زمان تعيين شده است. هر محققي بايد قادر باشد گزارش تحقيقي خود را با تعداد كلمات معقول بنويسد. درازنويسي فقط ممكن است نويسنده را راضي كند. به خاطر داشته باشيد حذف مطالب اضافي بسيار مشكلتر از افزودن مطالب جديد است.

محدوديتهايي كه اشاره كرديم براي كساني هم كه تحقيق خود را براي يك مؤسسه، يا به عنوان يك وظيفة شغلي، انجام مي‌دهند وجود دارد. مثلاً در پژوهشهاي بازرگاني، به دليل پرمشغله بودن كساني كه بايد گزارش را مطالعه كنند، ايجاز و كوتاه‌نويسي اهميت زيادي دارد. گزارشهاي طولاني و ملال‌انگيز، حتي توسط آنهايي كه اشتياق دارند، خوانده نخواهد شد. لذا اين قبيل گزارشها بايد حاوي نكات اصلي، مهم و جالب باشند.

زماني كه در اختيار داريد    

زمان تحقيق نيز همانند اندازة گزارش تحقيق اهميت دارد. معمولاً براي اجراي پروژه‌هاي كوچك بيش از چند صد ساعت زمان در نظر نمي‌گيرند. بنابراين شما بايد به بهترين وجه از اين وقت استفاده كنيد. احتمال دارد مجبور باشيد كارهاي تجربي (آزمايشگاهي) و ميداني تحقيق خود را بسيار دورتر از محل زندگي، كار يا دانشگاه خود انجام دهيد و به همين دليل مجبور شويد دورة جمع‌آوري داده‌ها را كوتاه سازيد. به طور مثال، انجام دادن مصاحبه‌ها، پر كردن پرسشنامه‌ها، تحليل داده‌ها و نوشتن گزارش از جمله كارهاي وقت‌گير در تحقيق هستند كه شما بايد در زمان داده شده به همة آنها بپردازيد.

البته نبايد فراموش كرد كه موضوع وقت براي گروههاي متفاوت و بر حسب روشهاي تحقيقي گوناگون فرق مي‌كند. مثلاً، اگر شما يك حرفه‌اي پرمشغله باشيد كه در حال تحقيق دربارة كارخودتان هستيد، ممكن است به شدت وسوسه شويد كه مصاحبه‌ها يا پرسشنامه‌ها را انجام دهيد و سپس به سرعت به كار تحليل و نوشتن بپردازيد. درست است كه كسي انتظار ارائة گزارش آني ندارد ولي با صداي چندان بلند هم نمي‌توان گفت كه زمان و فضاي در نظر گرفته شده اجباراً صرف روش تحقيق و جمع‌آوري داده‌ها شده است.

كساني كه به فكر استفاده از رويكردهاي تحقيق در عمليات هستند بايد توجه داشه باشند كه نياز به وقت كافي براي پيشرفت كار در مراحل مختلف اين رويكرد دارند. محدوديت وقت نشان‌دهندة اهميت بسيار بالاي برنامه‌ريزي، زمان‌بندي و مديريت وقت در كارشماست.

هزينه‌هاي تحقيق

اگر هزينة تحقيق شما را كسي نمي‌پردازد، تأمين آن مسئله مهمي است. لازم است در مورد انواع هزينه‌ها در انواع مختلف تحقيق اطلاعات و آگاهيهاي لازم را كسب كنيد. در خانة 10 فهرست هزينه‌هاي معمول در تحقيقات علوم اجتماعي آمده است. براي يك پروژة تحقيقاتي متوسط (از نظر گستره و زمان) ممكن است دهها هزار تومان هزينه لازم باشد. بنابراين بودجة كار تحقيقي خود را از قبل تعيين و محل تأ‌مين آن را پيش‌بيني كنيد. تمرين 6 را انجام دهيد.