شيوه هاي سنتي ساخت قلمدان

1ـ ساخت قلمدان به وسيله ي خمير كاغذ

اين نوع قلمدان همانگونه كه از نام آن پيداست به كمك خمير كاغذ كه قبلاً انواع تهيه ي آن توضيح داده شد ساخته مي شود. اما ساخت اين نوع قلمدان ، علاوه بر خمير كاغذ به وسيله اي ديگر به نام « قالب » نيز نياز دارد.

قالب چيست ؟!

قلمدانها معمولاً از دو بخش اساسي تشكيل مي شوند . بخش اول، بخش دروني يا زبانه است كه محل قرار گرفتن ابزار مخصوص كتابت مي باشد، و بخش دوم كه به بخش بيروني معروف است، همان رويه ، جلد ، طبقه يا قالب قلمدان است كه اساسي ترين بخش يك قلمدان است.

بنابراين توضيح ، براي ساخت قلمدان بايستي قالبهاي اين دو بخش تهيه شود.  اين قالبها غالباً از جنس چوب محكم مي باشد و در عين حال كه شبيه به هم هستند و ليكن از لحاظ اندازه با يكديگر متفاوت مي باشند. اين تفاوت اندازه ، به خاطر نحوه ي كاربرد آن است بدين معني كه قالب كوچكتر براي قسمت اول قلمدان يعني « زبانه » و قالب بزرگتر براي طبله يا همان جلد قلمدان مورد استفاده قرار مي گيرد. بعد از تهيه ي قالبها ، عملاً ساخت قلمدان  آغاز مي شود. استاد قلمدان ساز، با مهارتهاي خاص شروع به ساختن اين وسيله ي هنري مي نمايد. اولين قسمتي كه از قلمدان ساخته مي شود زبانه ي آن است. اما مرسوم است پيش از آنكه خمير كاغذ به اطراف غالب زبانه قرار گيرد، گرداگرد آن به صابون آغشته شود و علت اين امر نچسبيدن خمير بر ديواره ي غالب است.

بعد از صابون گيري قالب، خمير كاغذ را در اطراف و كف زبانه قرار مي دهند، اين قرار گرفتن بيشتر با فشار صورت مي گرفت تا خمير، در عين انسجام بيشتر شكل قالب را تا حدودي به خود بگيرد. وقتي تمام قسمتهاي مورد نظر زبانه به خمير آغشته شد آنرا در معرض آفتاب قرار مي دهند تا تقريباً خشك شود. بعد از اينكه تا حدودي خشك شد، بوسيله ي يك مصقّل (قطعه اي چوب يا استخوان قلم گوسفند ) قسمتهاي ناهمواري كه در سطح زبانه است صاف ، هموار و در عين حال فشرده مي شود كه در واقع با اين عمل سطح زبانه را مهره كشي [Calender] مي كردند.

اين پايان اولين مرحله ي لايه گذاري در روي زبانه است. بعد از اينكه اين لايه كاملاً خشك شد لايه اي ديگر از خمير كاغذ به روي لايه ي خشك شده اضافه مي شود. در اين مرحله نيز همان مراحلي طي مي شود كه در نوبت قبل صورت پذيرفت. و اين لايه گذاريها و مراحل آنقدر تكرار مي شود تا ضخامت زبانه به قالب بخش بيروني قلمدان نزديك شود و بدين صورت ساخت بخش اول قلمدان به پايان خواهد رسيد. در ساخت بخش دوم كه قسمت رويه ي قلمدان است همان روشي كه كار گرفته مي شود كه در ساخت بخش اول از آن استفاده شد و عيناً تمام مراحل آن تكرار  مي گردد، با اين تفاوت كه اين بار تمام سطح قالب چوبي از خمير كاغذ پوشيده مي شود. پس از عمليات فشرده شدن خمير، خشك كردن و صيقل دادن قالب قلمدان و پس از آنكه ضخامت مورد نظر بدست آمد بايد منتظر شد تا سطح قلمدان خشك شود.

خارج كردن زبانه و قاب قلمدان از قالبها، مرحله اي است كه داراي اهميت خاص خود مي باشد. در اين ميان جداكردن زبانه ي قلمدان بسيار ساده تر از قاب آن است . چه كه زبانه ي قلمدان يك سر آن باز است و به راحتي مي توان آن را از قالب خارج كرد، اما در مورد قاب قلمدان بايد روشي ديگر به كار برد. اين روش كه به « كله بري » يا « دهانه بري » قلمدان معروف است زماني صورت مي گيرد كه هنوز رويه ي قلمدان به كلي خشك نشده و به اصطلاح مقداري از نم خمير در آن باقي مانده باشد، برش در اين حالت دو ويژگي دارد :

اولاً ـ باعث سهولت در برش دهانه ي قلمدان مي شود و ثانياً ـ در هنگام جفت شدن رويه با زبانه كه بعداً در آن باره صحبت خواهد شد كاملاً با يكديگر منطبق شده و باعث زيبايي بيشتر قلمدان مي شود. برش به وسيله ي ابزار قالب بري كه ممكن است چاقو يا تيغه ي فلزي تيزي باشد در حدود 5/2 سانت از انتهاي جلد قلمدان و به طور عمودي قرار مي گيرد. با اين عمل قسمت كوچكي از جلد قلمدان بريده مي شود كه اصطلاحاً به آن « دهانه » يا « كله ي قلمدان » اطلاق مي گردد. در واقع اين برش جداساختن قالب از رويه را به سهولت امكان پذير مي سازد ، چه كه باراندن رويه ي ساخته شده به عقب، قالب به راحتي از آن خارج مي شود.